تعاريف و مفاهيم استاندارد بخش گردشگری و میراث فرهنگی

اثر تاريخي ـ فرهنگي
اثر مادي (منقول و غير منقول) و غير مادي كه به نحوي بر هويت تاريخي ـ فرهنگي جوامع، اقوام، دوره‌هاي تاريخي و مضامين متعلق به يك قلمرو تاريخي ـ فرهنگي دلالت كند.

اثر تاريخي ـ فرهنگي ثبت شده
هر اثر تاريخي ـ فرهنگي كه ارزش‌هاي تاريخي ـ فرهنگي آن از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري احراز شود و به عنوان يك اثر ملي از سوي سازمان مذكور ثبت و قوانين ناظر بر حمايت از آثار تاريخي ـ فرهنگي با رعايت تشريفات قانوني شامل آن شود.

اثر تاريخي ـ فرهنگي شناسايي شده
هر اثر تاريخي ـ فرهنگي كه با مطالعه كتابخانه‌اي يا پيمايش ميداني موجوديت آن احراز و در فهرست آثار شناسايي شده سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري درج شده باشد.

اثر تاريخي – فرهنگي غير مادي
اثر تاريخي – فرهنگي كه از علم مردم شناسي سر چشمه گرفته و متشكل از باورهاي مردمي، آئين‌ها،‌ نمايش‌هاي سنتي، ‌زبان و گويش، موسيقي اقوام و هنرهاي سنتي غير تجسمي باشد.

اثر تاريخي ـ فرهنگي غير منقول
اثر تاريخي ـ فرهنگي كه در يك مكان مشخص مستقر بوده و انتقال آن موجب خرابي اثر شده و بر هويت تاريخي ـ فرهنگي آن خدشه وارد مي‌كند.

اثر تاريخي – فرهنگي مادي
اثر تاريخي – فرهنگي منقول يا غير منقولي كه ملموس باشد. مانند اشياء موزه‌اي، بناها، مجموعه‌ها، بافت‌ها، تپه‌ها و محوطه‌هاي تاريخي-فرهنگي.
اثر تاريخي ـ فرهنگي مستندسازي شده
هر اثر تاريخي ـ فرهنگي كه ويژگي‌هاي خاص تاريخي ـ فرهنگي و هنري آن با توجه به استانداردهاي علمي مربوطه ثبت و ضبط شده باشد.

اثر تاريخي ـ فرهنگي منقول
اثر تاريخي ـ فرهنگي كه نقل و انتقال آن موجب خرابي اثر يا محل استقرارش نشود.

اثر ملي
عبارت است از اثر تاريخي-‌ فرهنگي و طبيعي كه ويژگي‌ها و ارزش‌هاي نهفته در آن تأثير ملي داشته باشد و به لحاظ تاريخي – فرهنگي و طبيعي به كل ملت ايران تعلق دارد و به لحاظ ارزش‌هاي آن، در فهرست آثار ملي كشور به ثبت مي‌رسد.

احياء بناي تاريخي – فرهنگي
سازگار كردن يك بناي قديمي با وضعيت و احتياجات روز يا تأمين كاربري‌هاي جديد مطابق زمان است كه در يك بناي تاريخي ابتدا با مشخص كردن اهداف عملكردي و نهايتاً انجام اقدامات كالبدي صورت مي‌پذيرد.

اقامتگاه عمومي گردشگري
مكان يا قسمتي از مكان مشخص در قالب هتل، مهمان‌پذير يا هتل آپارتمان است كه عموم مسافران و مهمانان با پرداخت بهاي خدمات ارائه شده از آن استفاده مي‌كنند. اين مراكز بايد خدمات مورد نياز را در يك اتاق يا واحدي مشابه آن به مسافران جهت اقامت ارائه دهند كه ظرفيت آن بايد حداقل به اندازه نيازهاي انساني يك خانوار باشد.

بازپيرايي بناي تاريخي ـ فرهنگي
عبارتست از برداشتن تمام الحاقات بي‌ارزش اضافه شده به يك اثر تاريخي ـ فرهنگي براي نمايش دادن جلوه اصلي آن بنا (مانند كابل برق براي روشنايي)

بازسازي بناي تاريخي ـ فرهنگي
دوباره ساختن قسمت‌هاي تخريب شده بنا و بازگرداندن كالبد بناي تاريخي تخريب شده به وضعيتي نزديك به وضع اوليه براساس مدارك و مستندات مي‌باشد
بافت تاريخي- فرهنگي
محدوده‌اي از شهرها و روستاها كه در آن زندگي جريان دارد و كالبد آن پاسخگوي زندگي شهري و روستايي است و عناصر آن (مجموعه‌ها، ‌فضاها و معابر) اتصال و انسجام لازم را دارند،‌ به نحوي كه مجموعه آن‌ها هويتي متمايز از ساير بخش‌هاي شهر و روستا داشته و نشانگر شيوه شهرسازي و حيات اجتماعي و فرهنگي در مقطع يا مقاطع خاصي از تاريخ است.

بناي تاريخي- فرهنگي
اثر معماري كه از لحاظ باستان شناسي، ‌تاريخي، فرهنگي، هنري و تاريخ معماري و شهر سازي داراي اهميت ويژه باشد.

تابعيت گردشگر
تابعيت گردشگر، از روي گذرنامه وي مشخص مي‌شود حتي اگر گردشگر به طور معمول مقيم كشور ديگري باشد.

تپه تاريخي – فرهنگي
تپه‌هايي هستند كه بقاياي دوره يا دوره‌هاي تاريخي گذشته در آن مدفون مي‌باشند مانند تپه زيويه

حريم اثر تاريخي – فرهنگي
فضاي پيرامون اثر كه براي حفاظت از عرصه و اعيان آن،‌ ارزش‌هاي تاريخي – فرهنگي، مناظر و مرايا و ايجاد ارتباط فرهنگي اثر با محيط پيرامون در درجات مختلف و با ضوابط مشخص در هر درجه، از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، تعيين و اعلام مي‌شود و مشمول قوانين ناظر به حفاظت از آثار تاريخي – فرهنگي مي‌گردد.

حفاظت از اثر تاريخي ـ فرهنگي
تمامي اقداماتي كه منجر به توقف تخريب بيش‌تر در سازه و تزيينات و معناي فرهنگي بناي تاريخي مي‌گردد.
درآمد ارزي گردشگري
شامل تمامي درآمدهاي حاصل از ورود گردشگران بين‌المللي به كشور است، هزينه‌هاي گردشگران بين‌المللي در كشور مقصد عبارتست از: هزينه ‌اقامت، اخذ رواديد، غذا و نوشيدني، حمل و نقل داخلي، تفريح، هزينه‌هاي فعاليت‌هاي ورزشي، خريد، سوغات و غيره.

دفتر اطلاع‌رساني گردشگري
مركزي كه براي راهنمايي گردشگران در مبادي ورودي‌ شهرها، فرودگاه‌ها، ايستگاه‌هاي راه‌آهن و پايانه‌هاي اتوبوس‌راني، جنب جاذبه‌هاي گردشگري و نقاط پر رفت و آمد شهرها تأسيس شده و وظيفه آن ارائه اطلاعات و راهنمايي به گردشگر است.

دفتر خدمات مسافرتي
مؤسسه‌اي كه با دريافت مجوز به منظور ارائه خدمات گردشگري براي داخل يا خارج از كشور تأسيس شده باشد.

دوره‌هاي تاريخي
دوره‌هاي تاريخي شامل دوره پيش از تاريخ (دوره باستان)، دوره تاريخي كه مردم ايران صاحب خط شده‌اند خصوصاً (دوره ايلامي‌ها)، دوره اسلامي (ورود اسلام به ايران) مي باشد.

صيانت از اثر تاريخي ـ فرهنگي
عبارتست از نگهداشت و ارتقاء ارزش‌هاي تاريخي ـ فرهنگي محسوس و نامحسوس (ملموس و ناملموس) يك اثر تاريخي ـ فرهنگي

ظرفيت اسمي اقامتگاه عمومي گردشگري
ظرفيتي كه براساس مشخصات ثبت شده در مجوز بهره‌برداري براي اجاره به مسافران تعيين شده است.

ظرفيت اقامتگاه
به مجموع اتاق‌ها يا تخت‌هايي كه در مدت معين جهت استفاده مسافران (مهمانان) آماده بهره‌برداري مي‌شود، ظرفيت اقامتگاه مي‌گويند.

عمليات كاوش باستان شناسي
مجموعه فعاليت‌هايي كه از سوي هيئت‌هاي علمي باستان‌شناسي براي كسب و ارائه شناخت جامع از آثار موجود در يك تپه يا محوطه تاريخي انجام مي‌شود.

فهرست آثار ملي
فهرستي از تمامي آثار ملي ثبت شده كه از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري تنظيم و منتشر مي‌شود.

كتيبه تاريخي- فرهنگي
نوشته‌اي كه با خط و زبان رايج دوره خود بر سطوح غير منقول طبيعي يا مصنوعي نقش شده است.
گردشگر
بازديد كننده‌اي كه حداقل يك شب و حداكثر يك سال در اقامتگاه عمومي يا خصوصي در مكان مورد بازديد با هدف تفريح، استراحت، ورزش، ديدار اقوام و دوستان، ‌مأموريت، شركت در سمينار، كنفرانس يا اجلاس، معالجه، مطالعه و تحقيق يا فعاليت‌هاي مذهبي بماند.

گردشگر بين‌المللي
گردشگري كه به كشور ديگري غير از كشور محل اقامت خود براي مدت حداقل يك شب و حداكثر يك سال سفر كند و در مراكز اقامتي عمومي يا خصوصي آن كشور اقامت نمايد.

گردشگر داخلي
گردشگر مقيم يك كشور كه به محلي در حيطه همان كشور و خارج از محل زندگي معمول خود براي مدت حداقل يك شب و حداكثر يك سال مسافرت كند و در مراكز اقامتي خصوصي يا عمومي اقامت نمايد.

گشت گردشگري
مجموعه فعاليت‌هاي مربوط به بازديدهاي زيارتي، سياحتي، تحقيقاتي و درماني اعم از اخذ رواديد، حمل و نقل، اقامت و پذيرايي مي‌باشد كه توسط يك مؤسسه براي گروهي معين انجام مي‌شود.
گشت گردشگري خارجي
گشت گردشگري كه مبدأ آن شهر، استان، منطقه يا كشوري در داخل محدوده مورد بررسي و مقصد آن در خارج از آن محدوده باشد.

گشت گردشگري خروجي
گشت گردشگري است كه از شهر، استان، منطقه يا كشور مورد نظر خارج مي‌شود.

گشت گردشگري داخلي
گشت گردشگري كه مبدأ و مقصد آن درون شهر، استان، منطقه يا كشور مورد بررسي باشد.

گشت گردشگري ورودي
گشت گردشگري است كه وارد شهر، استان، منطقه يا كشور مورد نظر مي‌شود.

متوسط مدت اقامت
نسبت مجموع نفر شب اقامت مسافران (مهمانان) بر تعداد مسافران (مهمانان) در دوره زماني مورد بررسي است.

مجتمع عبادي رفاهي
مجتمع‌هايي است كه در خارج از شهر و در مسير جاده‌هاي بين شهري براي ارائه خدمات به مسافران ايجاد شده است. اين مجتمع‌ها شامل اقامتگاه، نمازخانه، فروشگاه، تعميرگاه، پاركينگ و غيره مي‌باشد.

مجموع نفر شب اقامت
مجموع شب‌هاي اقامت مسافران در اقامتگاه عمومي گردشگري كه برحسب نفر ـ شب سنجيده و بيان مي‌شود

مجموعه تاريخي-فرهنگي
آثار تاريخي- فرهنگي، طبيعي كه به صورت آثار مجزا يا مجتمع از نظر معماري يا استقرار در يك موقعيت طبيعي داراي ارتباط و انسجام باشند به نحوي كه حكم اثر واحد را پيدا كنند
محصولات گردشگري
معرفي مسيرهاي تعريف شده مركب از مجموعه‌اي از جاذبه‌هاي مشخص در قالب بسته‌هاي سفر، همچنين توليداتي مانند كتاب، مجله، بروشور، نقشه، كارت پستال و لوح فشرده است كه به منظور اطلاع‌رساني و معرفي جاذبه‌هاي گردشگري منتشر مي‌شود.

محوطه تاريخي – طبيعي
عبارتست از محوطه‌اي كه بقاياي موجودات (جانوري / گياهي) ‌دوره يا دوره‌هاي تاريخي گذشته به صورت قسمتي آشكار يا مدفون در آن وجود دارد مانند منطقه فسيلي مراغه

محوطه تاريخي – فرهنگي
عبارتست از محوطه‌اي كه بقاياي دوره يا دوره‌هاي تاريخي گذشته به صورت قسمتي آشكار و يا مدفون در آن وجود دارد. گورستان‌ها، غارهاي تاريخي و صخره نوشته‌ها نيز جزء محوطه تاريخي – فرهنگي محسوب مي گردند مانند تخت جمشيد يا نقش رستم.

مخزن آثار تاريخي – فرهنگي
مكاني كه در آن اشيا تاريخي – فرهنگي با رعايت تمامي ضوابط حفاظتي نگهداري شود.

مدت اقامت گردشگر
بخشي از زمان سفر كه گردشگر در مقصد اقامت مي‌كند كه اين مدت در مورد گردشگران بين‌المللي از لحظه ورود به كشور مقصد تا زمان خروج از آن و در مورد گردشگران بومي (داخلي) برابر مدت زمان اقامت در مقصد سفر در نظر گرفته مي‌شود و معمولاً با واحد شب اقامت بيان مي‌گردد.

مرمت اثر تاريخي ـ فرهنگي
شيوه آسيب‌شناسي و رفع آسيب‌هاي يك اثر تاريخي است كه هدف از آن كشف و حفاظت ارزش‌هاي تاريخي ـ فرهنگي اثر بوده و برمبناي حيثيت تاريخي ـ فرهنگي و مستندات اصيل مربوط به آن با كمترين دخالت انجام مي‌شود به گونه‌اي كه دخالت‌هاي انجام شده كاملاً مشخص گردد.
مهمان‌پذير
اقامتگاه عمومي كه براي استفاده مسافران ايجاد مي‌شود و براي تعداد تخت در اتاق‌ها، محدوديتي وجود ندارد و غالباً سرويس‌هاي بهداشتي، حمام و اتاق نشيمن مشترك است، مهمان‌پذير با توجه به مشخصات ساختماني و تجهيزات به چهار گروه، ممتاز و درجه 1 تا 3 تقسيم مي‌شود.

موزه
موزه مكان گردآوري، نگهداري و به نمايش گذاشتن ميراث فرهنگي يا طبيعي است كه براي تحريك قوه تفكر، آموزش، پژوهش، لذت بردن و حفظ ارزش‌هاي اين ميراث ايجاد مي‌شود و به طور دايمي و با هدف غير مادي اداره مي‌شود.

نمايشگاه
مكاني است كه به منظور نمايش دستاوردهاي طبيعي و انساني با مضامين مختلف و با هدف اطلاع‌رساني به صورت دايمي يا موقت داير مي‌شود.

نمايشگاه گردشگري
نمايشگاه داخلي يا بين‌المللي است كه در آن يكي از زمينه‌هاي جاذبه‌هاي گردشگري مانند ميراث فرهنگي، مذهبي، علمي، طبيعي، ورزشي و غيره به نمايش گذاشته مي‌شود.

نوسازي بناي تاريخي ـ فرهنگي
ايجاد فضاهاي جديد براي ساماندهي فضاهاي تاريخي با ارزش‌گذاري به عناصر قديمي به نحوي كه فرم و فضاي مدرن نه تنها لطمه‌اي به محوطه قديمي نزند بلكه باعث تقويت ارزش‌هاي هنري يكديگر شود.

هتل
واحد اقامتي ـ پذيرايي است كه براي استفاده مسافران ايجاد مي‌شود. در هتل، امكانات اقامتي به صورت اتاق‌هاي يك نفره، دو نفره، سوئيت‌هاي معمولي و ويژه عرضه مي‌شود. اين اقامتگاه‌ها، با توجه به مشخصات ساختماني، معماري و تأسيساتي به پنج درجه 1 تا 5 ستاره تقسيم مي‌شوند. هتل‌هاي 3، 4 و 5 ستاره داراي سرويس اختصاصي و رستوران هستند. حداقل خدماتي كه در هتل (مهمانخانه) ارائه مي‌شود، مرتب كردن روزانه تختخواب، نظافت اتاق و سرويس‌هاي بهداشتي است. افزون بر اين در هتل‌هاي 4 و 5 ستاره، تسهيلات رفاهي، تفريحي، ورزشي و خدمات ديگر مانند آرايشگاه، كفاشي، بانك، فروشگاه‌هاي مختلف، زمين‌هاي بازي، استخر، سونا، سالن‌هاي اجتماعات و غيره ارائه مي‌شود.

هتل آپارتمان
اقامتگاه عمومي كه در آن مجموعه‌اي از آپارتمان‌ها براي اقامت مسافران وجود دارد. هر واحد آپارتمان داراي يك يا دو اتاق خواب، سالن كوچك، سرويس بهداشتي و ‌آشپزخانه كوچك بوده و در آن وسايل و تجهيزاتي نظير تختخواب، مبلمان، تلويزيون، يخچال و غيره پيش‌بيني شده است.
واحد ميان راهي
واحد داراي مجوز كه به قصد ارائه خدمات پذيرايي به مسافران در خارج از شهرها و در مسير جاده‌هاي بين شهري، طبق ضوابط و مقررات تأسيس مي‌شود. واحد پذيرايي ميان راهي براساس درجه‌بندي سازمان ذي‌ربط در درجات 1 تا 3 رتبه‌بندي مي‌شود.
نرخ اشغال اتاق
نسبت مجموع اتاق اشغال شده اقامتگاه عمومي گردشگري در دوره زماني مورد بررسي به ظرفيت اسمي آن برحسب تعداد اتاق در همان دوره
100 × مجموع نفر شب اقامت در دوره زماني مورد بررسي = نرخ اشغال اتاق
ظرفيت اسمي اتاق در دوره زماني مورد بررسي
تعداد روزهاي مورد بررسي × تعداد اتاق‌هاي ذكر شده در مجوز = ظرفيت اسمي اتاق در دوره زماني مورد بررسي
نرخ اشغال تخت
نسبت مجموع تخت اشغال شده اقامتگاه عمومي گردشگري در دوره زماني مورد بررسي به ظرفيت اسمي آن برحسب تعداد تخت در همان دوره
100 × مجموع نفر شب اقامت در دوره زماني مورد بررسي = نرخ اشغال تخت
ظرفيت اسمي تخت در دوره زماني مورد بررسي
تعداد روزهاي مورد بررسي × تعداد تخت‌هاي ذكر شده در مجوز = ظرفيت اسمي تخت در دوره زماني مورد بررسي